Maiak

• Kokapena: Maia Mesoamerikako zibilizazio bat izan zen (2000 k.a. - XVI k.o.) Ezaguna da kolonaurreko Amerikan hizkuntza idatzi erabat garatu bakarra zuelako, bai eta artearengatik, arkitekturagatik, eta matematika nahiz astronomia sistemengatik.

• Agintea: Aro klasikoan ahaw te deituriko jaunak agintzen zuten. Aro postklasikoan Yucatan penintsulan multepal edo gobernu konfederatua ezarri zen. Probintzia horietan halach uinik izeneko karguan zegoen gizona aginte militar, erlijioso eta judiziala kontrolatzen zituen. Gero probintziak zatitzen ziren zati txikiagoetan eta horietan batab-ak agintzen zuten nobleak balira bezala.

• Gizartearen atolaketa: Gizarte lau talde handitan banatzen zen:

-Nobleak: Talde pribilegiatua zen, kargu politiko eta erlijiosoen monopolioa zuten. gerran batab-ak zuzentzen zituzten tropak, baina haien gainetik nacom-a zegoen. Beheko noblezia polizia eta funtzionarioak osatzen zuten. Merkatariak nobleziaren parte ziren bere aberastasunengatik.

-Eskulangile espezializatuak: Nobleentzat egiten zituzten harri-bitxiak eta arropak, bere maila adierazteko.

-Herritarrak: Nekazaritzan egiten zuten lan eta jende gehiena zen. Lortutako herena ematen zieten nobleei tributo bezala.

-Esklabuak: Gehienak gudetan harrapatutakoak ziren edo delitu batengatik esklabizatuak. Saltzeko edo sakrifizioak egiteko erabiltzen ziren.

• Ekonomia: Nekazaritza zen Maien jarduera nagusia. Asko espekulatu da Maien tekniken inguru baina inork ez dakizki haien teknikak. Merkataritza oso inportantea izan zen Maientzat, bere lurrak produktu asko ematen zituelako baina beste askoren eskasia zeukatelako. Ez zeukaten diru ofizialik baina batzuetan kakaoa erabiltzen zen horretarako.

• Jakintzak: Matematiketan nabariak izan ziren, izan ere, zero zenbakiaren kontzeptua Europan baino askoz lehenago erabili zuten. Astronomian ere oso nabariak izan ziren eta beste edozein kultura baino behaketa hobeak egin zituzten, bista hutzez.

• Erlijioa: Maien erlijioa oso inportantea izan zen eta botere politikoari zegoen lotuta. Hiru ezaugarri nagusi zituen:

-Erlijio politeista: jainko bat baino gehiago gurtzen zuten.

-Alderdi naturalistako erlijioa: Jainkoak elementuak, fenomeno meteorologikoak eta zeruko gorputzak ziren.

-Erlijio dualista: Uste zuten onurako eta hondameneko jainkoak gerran zeudela eta eguna eta gaua bezala zirela.

Maien ustez jainkoak zeruan bizi ziren; 13 kapetatik osatutako zeruan. Maien piramideak beraien tenpluak ziren. Hor sakrifizioak eta errituak egiten ziren.